Άρθρο του Ανδριανού Γκουρμπάτση, Αντιστράτηγου Π.Σ,ε.α., νομικού
Στο Π.Σ, σύμφωνα με τον Νόμο (Ν. 3511/2006 άρθρο 2 παρ.1δ), έχει ανατεθεί, μεταξύ άλλων αρμοδιοτήτων και η διατήρηση και προστασία της κοινωνικής ασφάλειας από τα εγκλήματα εμπρησμού (άρθρα 264, 265, 266 και 267 Π.Κ.), δηλαδή ο εμπρησμός και ο εμπρησμός σε δάση (από αμέλεια ή με πρόθεση). Ειδικότερα, σύμφωνα με το άρθρο 13 του ανωτέρω Νόμου, οι βαθμοφόροι του Πυροσβεστικού Σώματος εκτελούν καθήκοντα ειδικού ανακριτικού υπαλλήλου για τα ως άνω εγκλήματα. Στο πλαίσιο λοιπόν της άσκησης των ειδικών αυτών καθηκόντων τους σε κάθε πυρκαγιά, ερευνώνται κατ΄ αρχήν τα αίτια των πυρκαγιών, μέσα από την διενεργούμενη αυτοψία και ακολούθως, συντάσσεται Έκθεση Αυτοψίας, στην οποία παρατίθενται οι διαπιστώσεις και αποτυπώνονται τα συμπεράσματά τους για το σημείο προέλευσης και τα αίτια και τις συνθήκες της πυρκαγιάς.
Ιστορικά οι ερευνητές, σε όλες τις χώρες του δυτικού κόσμου, ακόμη και στις Η.Π.Α, για τον καθορισμό του σημείου και των αιτίων προέλευσης μιας φωτιάς στηρίζονταν εμπειρικά σε δείκτες καύσης (ενδείξεις). Είναι φανερό ο κίνδυνος από ένα τέτοιο εγχείρημα για τα πραγματικά αίτια και τους πραγματικούς υπαίτιους των πυρκαγιών.
Σήμερα, η έρευνα στις Η.Π.Α αλλά και σε άλλες τουλάχιστον δυτικές χώρες, έχει επιστημονικά ερείσματα. Στηρίζεται στη γνώση, εμπειρία και εφαρμοσμένη επιστημονική και μηχανική τεχνολογία. Μέσα από μοντέλα προσομοίωσης της πυρκαγιάς, στα συμπεράσματα τους οι ερευνητές περιγράφουν, αναλύουν και τεκμηριώνουν τη χημική και φυσική συμπεριφορά της πυρκαγιάς, που ερευνούν, κάνουν τις διαπιστώσεις τους, και καταλήγουν στην προέλευση και τα αίτια της πυρκαγιάς.. Ο με επιστημονικές μεθόδους και εργαστηριακή τεκμηρίωση αυτός σύγχρονος τεχνολογικά τρόπος έρευνας, μέσω μοντελοποίησης και προσομοίωσης της πυρκαγιάς, έχει γίνει αποδεκτός, τόσο στις αίθουσες των δικαστηρίων, όσο και από τον επιστημονικό κόσμο. Εξάλλου ο ανωτέρω τρόπος περαιτέρω χρησιμοποιείται, ως εργαλείο (μέσο) ανάκρισης, προκειμένου να ελεγχθεί η αξιοπιστία ενός μάρτυρα ή υπόπτου σχετικά με όσα έχει ισχυριστεί και, ως μέσο, για να αντικρουσθεί η κατάθεση ενός μάρτυρα υπεράσπισης. Όλες λοιπόν οι ενδεδειγμένες διαδικασίες και μεθοδολογίες για την << επιστημονική μέθοδο >> της έρευνας της σκηνής μιας πυρκαγιάς, έχουν καθοριστεί από τους αρμόδιους φορείς των Η.Π.Α για τον ερευνητή, μέσα από έναν εργαλείο << οδηγό >>, συγκεκριμένα τον N.F.P.A (921) ''Οδηγός για την έρευνα σε πυρκαγιά και έκρηξη''. Ο οδηγός αυτός αποτελεί, τόσο το πρότυπο για την επαγγελματική επάρκεια των ερευνητών περιστατικών πυρκαγιάς και εκρήξεων, όσο και τον τρόπο καθορισμού της ακολουθούμενης για κάθε περιστατικό πυρκαγιάς και έκρηξης στα δικαστήρια στρατηγικής. Υποστηρίζεται μέσα από αυτόν τον << οδηγό >>, και κάτω από συγκεκριμένες διαδικασίες, κατευθυντήριες πρακτικές και με τη χρήση ειδικών πρωτοκόλλων, η με επιστημονικές μεθόδους και κατόπιν εργαστηριακής ανάλυσης τεκμηρίωση της ερευνητικής προσπάθειας για την εξακρίβωση του σημείου και του τρόπου προέλευσης και εξάπλωσης κάθε πυρκαγιάς.
Στην Ελλάδα, η αντίστοιχη έρευνα των αιτίων των πυρκαγιών (αστικών και δασικών) ανέκαθεν στηρίζονταν και δυστυχώς εξακολουθεί και σήμερα να στηρίζεται, σε μια διαδικασία απλή και τυπική, πολύ πρόχειρη και ερασιτεχνική, καθαρά εμπειρική, και πολλές φορές δεν υπάρχει καν και η ελάχιστη τεχνογνωσία και εμπειρία των ανακριτικών υπαλλήλων, η οποία εκτιμώ, ότι οδηγεί σε αυθαίρετα και πολλές φορές εσφαλμένα συμπεράσματα, με ότι επιπτώσεις έχει αυτό στην απονομή της Δικαιοσύνης. Στο Πυροσβεστικό Σώμα δεν γίνονται Έρευνες – Μελέτες - Πειράματα σχετικά με τη συμπεριφορά της φωτιάς, γενικά, και ειδικά σε σχέση με τα καύσιμα υλικά. Ο μέσος αριθμός θανάτων από αστικές πυρκαγιές, στην Ελλάδα είναι (10,5) άνθρωποι, ανά (1.000.000) κατοίκους. Ειδικά και μόνον στην Αττική, (37) άνθρωποι, κατά μέσο όρο ετησίως, χάνουν τη ζωή τους εξ αιτίας των αστικών πυρκαγιών, από τον μέσο αριθμό των (8.954) αστικών πυρκαγιών, που εκδηλώνονται σε αυτήν την περιοχή, σύμφωνα με πρόσφατη Μελέτη μου(1). Δεν υπάρχει Επιστημονικό Εργαστήριο Προτύπων και Δοκιμών Πυρκαγιών αλλά δεν υπάρχει και καμία συνεργασία με τα υφιστάμενα σχετικά με τη συμπεριφορά της φωτιάς έγκυρα και υψηλού επιστημονικού επιπέδου Εργαστήρια των Πολυτεχνικών Σχολών της χώρας μας. Εξάλλου και τα εργαστήρια της Διεύθυνσης Εγκληματολογικών Ερευνών της Αστυνομίας καθώς και το Γενικό Χημείο του Κράτους, δεν αξιοποιούνται για να προσδώσουν επιστημονικό κύρος και αξιοπιστία στις έρευνες για τα αίτια των πυρκαγιών.
Το Πυροσβεστικό Σώμα, παρόλο που διαθέτει τους καλύτερους πυροσβέστες στον κόσμο, σε επίπεδο ψυχής, αυταπάρνησης και ηρωισμού, - και δεν είναι υπερβολή ούτε σχήμα λόγου - δυστυχώς επικρατεί ''σκοταδισμός'' σε επίπεδο επιστημονικών ερευνών και μελετών. Όλα αφήνονται στην τύχη τους και λειτουργούν καθαρά εμπειρικά. Δυστυχώς καμία Ηγεσία μέχρι σήμερα δεν κατέβαλε προσπάθεια στη δημιουργία έρευνας και μελέτης, σε θέματα πυροσβεστικού ενδιαφέροντος. Δεν υπάρχει όραμα και προγράμματα στρατηγικής για την μείωση των κινδύνων από πυρκαγιές σε δομές και αλλού και γενικά για τη βελτίωση της ασφάλειας των πυροσβεστών και πολιτών από τις πυρκαγιές. Συνεπώς και οι έρευνες για τα αίτια των πυρκαγιών, ως ατεκμηρίωτες, στερούνται της απαιτούμενης δικαστικής αξιοπιστίας και επιστημονικής εγκυρότητας, αφού τα συμπεράσματα για τα αίτια των πυρκαγιών είναι αυθαίρετα και δεν τεκμηριώνονται ούτε στηρίζονται σε επιστημονικές μεθόδους, αρχές και στοιχεία. Επομένως, λόγω ελλείμματος στην επιστημονική αξιοπιστία τους, τους αποστερεί και την απαιτούμενη, κατά νόμον, αποδεικτική ισχύ, προκειμένου να παραπεμφθούν στο ακροατήριο οι υπαίτιοι των πυρκαγιών και τελικά να καταδικαστούν.
Δυστυχώς – κι αυτό το καταθέτω, μετά λόγου γνώσεως, από την μακρόχρονη γνώση, ενασχόληση και εμπειρία μου - δεν παρέχεται στους επιφορτισμένους με το ανακριτικό έργο βαθμοφόρους του Π.Σ. η απαιτούμενη και δια βίου ειδική εκπαίδευση και εξειδίκευση στα συγκεκριμένα καθήκοντα, ούτε υφίστανται, πλην μεμονωμένων στο παρελθόν εξαιρέσεων, επιμόρφωση στα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα και δεδομένα των σχετικών ερευνών στη διεθνή κοινότητα και στα προηγμένα κράτη. Απόδειξη του ''ερασιτεχνικού - εμπειρικού'' τρόπου άσκησης του ανακριτικού έργου, ελλείψει των απαιτούμενων ειδικών γνώσεων και της σχετικής επιστημονικής και τεχνολογικής εμπειρίας και τεχνογνωσίας, παρά τις όποιες φιλότιμες προσπάθειες που καταβάλλονται από τους επιφορτισμένους με το ως άνω έργο βαθμοφόρους του Π.Σ, αποτελούν τα παρακάτω ενδεικτικά γεγονότα και πρακτικές, όπως για παράδειγμα: α) η Αυτοψία στη σκηνή του εγκλήματος διενεργείται χωρίς στρατηγική, σχεδιασμό, οργάνωση και μεθοδικότητα, αφού, ελλείψει ειδικών γνώσεων, οι ανακριτικοί υπάλληλοι δεν γνωρίζουν το γιατί, πώς και πού να ερευνήσουν την σκηνή μιας πυρκαγιάς, για να εξακριβώσουν το σημείο και τα αίτια προέλευσης της πυρκαγιάς και για το λόγο αυτό είναι μια τυπική καθαρά και μη ενδελεχής ερευνητική διαδικασία, β) οι ανακριτικοί υπάλληλοι δεν διαθέτουν την απαιτούμενη τεχνογνωσία, δεξιότητες, εμπειρία, κατάρτιση, εξειδίκευση και δεν είναι εφοδιασμένοι και συνεπώς δεν χρησιμοποιούν τον απαιτούμενο και σύγχρονο τεχνολογικά μηχανολογικό ή άλλο κατάλληλο εξοπλισμό και μέσα για την έρευνα της σκηνής των πυρκαγιών, την αναζήτηση, εντοπισμό και συλλογή των πειστηρίων, γ) σπανια γίνεται χρήση των επιστημονικών και εγκληματολογικών εργαστηρίων της χώρας για τον έλεγχο και ανάλυση των πειστηρίων, όταν εντοπίζονται και εφόσον συλλέγονται, αν και θα έπρεπε πάντοτε και δ) σπανίως αιτείται η συνδρομή ειδικών στην εγκληματολογική εξερεύνηση της σκηνής του εγκλήματος. Κατόπιν των ανωτέρω και ενδεικτικά αναφερομένων χαρακτηριστικών της πλημμελούς έρευνας των πυρκαγιών, στον μεγαλύτερο αριθμό των περιστατικών, τα αίτια των πυρκαγιών (αστικών και δασικών) δεν εξακριβώνονται. Όμως εάν δεν εξακριβωθούν τα αίτια των πυρκαγιών, δεν είναι δυνατόν ν' αποκαλύπτονται οι υπαίτιοι αυτών. Βέβαια δεν είναι δυνατόν σε όλες τις πυρκαγιές να διατηρηθούν τα ''άμεσα'' αποδεικτικά στοιχεία δηλαδή οι φυσικοί δείκτες, επειδή αυτά τις περισσότερες φορές καταστρέφονται. Στις περιπτώσεις αυτές, οι ανακριτικοί υπάλληλοι της Πυροσβεστικής πρέπει να στηρίζονται σε ''έμμεσες'' αποδείξεις, για τον προσδιορισμό της αιτίας της πυρκαγιάς.
Η διερεύνηση πυρκαγιάς δεν είναι μια αυστηρά εμπειρική διαδικασία, αλλά είναι σε μεγάλο βαθμό και μια επαγωγική διαδικασία. Σε όσες περιπτώσεις περιγράφεται η αιτία πυρκαγιάς στις Εκθέσεις Αυτοψίας, στην καλύτερη περίπτωση, αυτή απλά και χωρίς εμπεριστατωμένη αιτιολογία πιθανολογείται ή αν δεν μπορεί να βρεθεί μία αιτία και προκειμένου να μην γίνει αναφορά στο γεγονός, ότι αυτή δεν κατέστη δυνατόν να εξακριβωθεί, παρατίθενται διαζευκτικά πολλές δυνατές θεωρητικά πιθανές αιτίες. Πρέπει να αιτιολογείται επαρκώς και με επιστημονικές μεθόδους και αρχές γιατί αποκλείονται όλες οι άλλες πιθανές αιτίες σε μια πυρκαγιά, όταν αυτή πιθανολογείται. Οι Εκθέσεις Αυτοψίας είναι ''ευάλωτες'' και δεν αντέχουν στην κριτική και αμφισβήτηση. Γι' αυτό και δεν προσδίδουν αξιοπιστία στην εγκυρότητα των Συμπερασμάτων για τα αίτια των πυρκαγιών. Σε όλες τις περιπτώσεις αυτές, και συγκεκριμένα, όταν η αιτία δεν εξακριβώνεται, η δικογραφία, ως γνωστόν, τίθεται στο Αρχείο, ενώ στις λοιπές περιπτώσεις που αυτή πιθανολογείται ή παρατίθενται διαζευκτικά περισσότερες της μιας αιτίες, που πολλές φορές και αυτές πιθανολογούνται, δεν ασκείται καν ποινική δίωξη ή αν τυχόν είχε ασκηθεί, ο Εισαγγελέας υποβάλλει πρόταση στο Δικαστικό Συμβούλιο, να μην γίνει κατηγορία. Προς απόδειξη του προαναφερόμενου τρόπου διενέργειας της έρευνας των πυρκαγιών, αρκεί και μόνον η παράθεση των στατιστικών στοιχείων του Π.Σ. Για παράδειγμα, το έτος 2011, και προκειμένου για τις αστικές πυρκαγιές, από τον συνολικό ετήσιο αριθμό των (24.120) πυρκαγιών, για το 78,05% αυτών, δηλαδή τις (18.826) πυρκαγιές, δε εξακριβώθηκε η αιτία τους, ενώ για το έτος 2010, από τον συνολικό αριθμό των (20.980) αστικών πυρκαγιών, για το 78,36% αυτών, δηλαδή τις (14.398) πυρκαγιές, δεν εξακριβώθηκε η αιτία τους. Συνεπώς για τα ανωτέρω ποσοστά (αστικών) πυρκαγιών από άγνωστα αίτια, οι οκτώ (8) στους δέκα (10) υπαίτιοι δεν αποκαλύφθηκαν και συνεπώς δεν παραπέμφθηκαν στη Δικαιοσύνη για να δικαστούν για τις πράξεις τους. Εξάλλου, και για τους υπαίτιους των πυρκαγιών, που προκλήθηκαν: α) με πρόθεση, ήτοι το 2,98% (626) πυρκαγιές, για το 2010, και το 3,16% (763) πυρκαγιές, για το 2011 και β) από αμέλεια, ήτοι το 14,87% (3.119) πυρκαγιές, για το 2010, και το 15,39% (3.712) πυρκαγιές, για το 2011, δεν σημαίνει ότι στο ακροατήριο, αν φυσικά παραπέμφθηκαν όλοι οι φερόμενοι ως κατηγορούμενοι, τελικά καταδικάστηκαν και όλοι οι ένοχοι. Αντιθέτως μάλιστα από την πιο πρόσφατη Έρευνά μου(2), το ποσοστό καταδίκης των υπαιτίων, για τα εγκλήματα του (κοινού) εμπρησμού (με πρόθεση και από αμέλεια), ήταν μόνον 0,4%, ήτοι καταδικάστηκε περίπου ένας (1) στους (250) φερόμενους, ως κατηγορούμενους, ενώ, σύμφωνα με άλλη Έρευνά μου(3), για τα εγκλήματα του εμπρησμού σε δάση (από αμέλεια και με πρόθεση), το ποσοστό καταδίκης είναι 2,9%, ήτοι καταδικάστηκε ένας (1) στους (34) φερόμενους, ως κατηγορούμενους για τα εν λόγω εγκλήματα. Βέβαια στην Ελλάδα, κάτω υπό αυτές τις συνθήκες, τον τρόπο και τις διαδικασίες έρευνας της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας για τα αίτια των πυρκαγιών, κανένας δεν θα έπρεπε να καταδικάζεται, αφού τα αίτια είναι αυθαίρετα, ατεκμηρίωτα, στερούμενα επιστημονικής και εργαστηριακής επεξεργασίας, ελέγχου και ανάλυσης. Οι έρευνες των πυρκαγιών δηλαδή στηρίζονται σε πρακτικές και όχι επιστημονικές μεθόδους, που μπορεί να αμφισβητηθούν. Τι φταίει λοιπόν; Εδώ οφείλουμε να αποκαλύψουμε την ''παθητική'' στάση και των συνηγόρων στις σχετικές δίκες. Δυστυχώς – κι αυτό είναι μια οδυνηρή αλήθεια για την απονομή της Δικαιοσύνης - και οι δικηγόροι, είτε ως συνήγοροι υπεράσπισης, είτε ως πολιτική αγωγή, δεν έχουν στην πλειονότητά τους τις απαιτούμενες γνώσεις, εμπειρία και ειδίκευση για να αμφισβητούν αποτελεσματικά τα Συμπεράσματα των ερευνών για τα αίτια των πυρκαγιών, μια και είναι επιρρεπή σε κριτική και αμφισβήτηση, είναι αναξιόπιστα.
Κάτω από τις προαναφερόμενες συνθήκες και υπό το έλλειμμα επιστημονικής επάρκειας των ερευνών της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας για τα αίτια και τους υπαίτιους των πυρκαγιών, μάλιστα τον 210 αιώνα, την εποχή δηλαδή της εξειδίκευσης και της τεχνολογικής και επιστημονικής ανάπτυξης κυρίως των δυτικών χωρών, είναι προφανές ότι στην Ελλάδα υπάρχει έλλειμμα στην απονομή της Δικαιοσύνης, αφού οι πραγματικοί υπαίτιοι των πυρκαγιών, εξ αιτίας του επιπέδου έρευνας αυτής, δεν αποκαλύπτονται και δεν παραπέμπονται όλοι στη Δικαιοσύνη, για να δικαστούν για τις πράξεις και παραλείψεις τους, οι οποίες σχεδόν καθημερινά θέτουν σε κίνδυνο το έννομο αγαθό της ''κοινωνικής ασφάλειας''. Ας ελπίσουμε, ότι η σημερινή Ηγεσία του Π.Σ θα ενσκήψει στο ως άνω σοβαρό πρόβλημα και θα εκσυγχρονίσει και οργανώσει τον αρμόδιο διωκτικό μηχανισμό για τα εγκλήματα του εμπρησμού, σε μια νέα σύγχρονη επιστημονική και τεχνολογική αντίστοιχη των προηγμένων χωρών, προς όφελος του κοινωνικού συνόλου και την απονομή της Δικαιοσύνης.-
Σημειώσεις:
1).- Ανδριανού Γκουρμπάτση, Αντιστράτηγου Π.Σ,ε.α, νομικού – Δρ. Φίλιππου Κουτσαύτη, Προΐστ. Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας Αθηνών και Ηλία Μπογιόκα, Ιατροδικαστή Αθηνών, Μελέτη ''ΘΑΝΑΤΟΙ από αστικές πυρκαγιές στην Αττική (2002 – 2010)'', αναρτημένη στοblog, http://www.andrianos-firedepartment.blogspot.com
2).-Ανδριανού Γκουρμπάτση, Αντιστράτηγου Π.Σ,ε.α., νομικού, Μελέτη – Έρευνα ''Η ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΜΠΡΗΣΜΩΝ (1998 – 2008)'', δημοσιευμένη στο Αρχείο Νομολογίας και αναρτημένη στο blog, http://www.andrianos-firedepartment.blogspot.com
3).-Ανδριανού Γκουρμπάτση, Αντιστράτηγου Π.Σ,ε.α, νομικού, Έρευνα ''Το προφίλ του εμπρηστή δάσους (2000 – 2009)'', δημοσιευμένη στην Δικηγορική Επικαιρότητα, αρ. φύλ. (106) σελ. 20 και αναρτημένη στο blog, http://www.andrianos-firedepartment.blogspot.com ''ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΜΠΡΗΣΜΩΝ''.
Αθήνα, Δεκέμβριος 2012